ΤΡΕΜΙΘΟΣ

Γενικά - Ονοματολογία
Ο Τρέμιθος (Pistacia Atlantica, Πιστακιά η Ατλαντική) ανήκει στην οικογένεια των Ανακαρδιιδών (Anacardiaceae). Το είδος αυτό είναι ιθαγενές της Κύπρου. Το όνομα του γένους προέρχεται από το αρχαιοελληνικό πιστάκη, που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες για την χαλεπιανή (Pistacia Vera). Το επίθετο του είδους Atlantica (Ατλαντική) προέρχεται από το όνομα των βουνών του Άτλαντα της Αφρικής.

Εξάπλωση
Συνήθως το βρίσκουμε σε εγκαταλελειμμένα χωράφια, όρια χωραφιών και πετρώδεις πλαγιές. Μεμονωμένα δένδρα ή συστάδες δένδρων απαντούν στην χερσόνησο του Ακάμα, στην Πάφο, στην επαρχία Λεμεσού, στο Κίτι και αλλού (υψόμετρο 0-1500m). Υπάρχει επίσης στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στην περιοχή του Καυκάσου, στο Ιράν, στο Πακιστάν και σε χώρες της βόρειας Αφρικής. Ευδοκιμεί σε όλους τους τύπους εδαφών και πολλαπλασιάζεται με σπέρματα.

Περιγραφή
Είναι εύρωστο φυλλοβόλο δένδρο και το ύψος του φτάνει τα 15m, με τεφροκαστανό φλοιό. Τα φύλλα του είναι σύνθετα και αποτελούνται από ένα κεντρικό άξονα (τη ράχη), στον οποίο φέρονται 3-5 ζευγάρια φυλλαρίων, ενώ η κορυφή φέρει ένα μόνο φυλλάριο (πτερωτά και περιττόληκτα). Τα φυλλάρια είναι λογχοειδή, χωρίς τρίχες και όταν τριβούν έχουν χαρακτηριστική μυρωδιά. Κατά μήκος του κεντρικού άξονα του φύλλου υπάρχει στενό πτερύγιο. Τα άνθη είναι μονογενή, αρσενικά και θηλυκά, διατεταγμένα σε φόβες στις μασχάλες των φύλλων. Το περιγόνιο είναι καστανοπράσινο και ανθίζει από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Απρίλιο. Ο καρπός (τρεμίθι) είναι ωοειδής ή σχηματίζει σχεδόν σφαιρική δρύπη, κόκκινη στην αρχή που κατά την ωρίμανση μετατρέπεται σε κυανοπράσινη. Οι καρποί ωριμάζουν σταδιακά από τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Δεκέμβριο.

Ιστορικά στοιχεία
Από τον Τρέμιθο παράγεται η γνωστή Παφίτικη πίσσα. Ο Διοσκουρίδης αναφέρει: "Η δε εξ αυτής ρητίνη κομίζεται μεν εξ Αραβίας την εν Πέτρα, γεννάται δε και εν Ιουδαία και Συρία και εν Κύπρω... Η δη και διαφέρει διαυγεστέρα ούσα, λευκή, υαλίζουσα τω χρώματι και κυανούσα, ευώδη, τερμίνθου πνέουσα". Ο Διοσκουρίδης εννοεί ότι η δε ρητίνη που παράγεται από αυτή μεταφέρεται μεν από την Πετραία Αραβία, μα γίνεται και στην Ιουδαία και στην Συρία και στην Κύπρο... η οποία μάλιστα διαφέρει, γιατί είναι διαυγέστερη, λευκή υαλίζουσα ως προς το χρώμα και κυανίζουσα, μυρωδάτη και αναδίδει οσμή τερεβίνθου (Διοσκουρίδης, Περί Ύλης Ιατρικής 1.71).

Χρήσεις
Οι καρποί χρησιμοποιούνται ως άρτυμα για την παρασκευή ντόπιων ζυμαρικών, τις "τρεμιθόπιττες", ενώ σε πολλές περιοχές τρώγονται νωποί ή ξεροψημένοι με αλάτι. Επιπρόσθετα, στην επαρχία Πάφου οι καρποί αξιοποιούνται για την παρασκευή "τρεμιθέλαιου" το οποίο χρησιμοποιείται για τηγάνισμα. Τα άνθη, η ποικιλομορφία των φύλλων, ο καρπός και ο τεφροκάστανος φλοιός, το καθιστούν κοσμητικό, ιδιαίτερα ως μεμονωμένο δένδρο σε παρόδιες φυτείες και κήπους.
Επίσης η πυκνή διάταξη συστάδων με Τρέμιθους κοντά ή μέσα σε οικισμούς στάθηκε η αφορμή για την ονομασία χωριών, όπως το χωριό Τρεμιθούσα στην επαρχία Πάφου.

Διαχείριση και Κίνδυνοι
Στην Κύπρο, εξαιτίας της ραγδαίας οικιστικής ανάπτυξης των τελευταίων χρόνων, ο Τρέμιθος περιορίστηκε σε λίγες, μικρές και αραιές συστάδες που απαντούν σε ιδιωτικές εκτάσεις. Ωστόσο υπάρχουν πολλά μεμονωμένα δένδρα, ιδιαίτερα στο νοτιοδυτικό μέρος του νησιού. Οι σοβαρότεροι κίνδυνοι που απειλούν αυτά τα δένδρα προέρχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες όπως: επεκτάσεις οικισμών και καλλιεργειών, διάνοιξη και διαπλάτυνση δρόμων και σε μικρότερο βαθμό η υλοτομία και η βοσκή.

Διατήρηση
Το Τμήμα Δασών στην προσπάθειά του να προστατεύσει το είδος έχει επιλέξει κάποια αιωνόβια δένδρα μεγάλων διαστάσεων, τα οποία έχουν κηρυχθεί Μνημεία της Φύσης. Ο μεγαλύτερος σε περίμετρο Τρέμιθος που έχει εντοπισθεί βρίσκεται στην Πόλη Χρυσοχούς και έχει περιφέρεια κορμού στο στηθαίο ύψος 8,60m, ενώ το γηραιότερο δένδρο βρίσκεται στο χωριό Απαισιά και η ηλικία του υπολογίζεται γύρω στα 1500 χρόνια. Άλλοι προστατευόμενοι Τρέμιθοι βρίσκονται στα χωριά Σίμου, Κρίτου Μαρόττου και Λιμνάτη, ενώ κάποιες προστατευόμενες συστάδες δένδρων βρίσκονται στα χωριά Έμπα και Κίτι.
Μέσα στα πλαίσια της ανάδειξης των αιωνόβιων δένδρων και της καλύτερης προστασίας της φυσικής κληρονομιάς της Κύπρου, το Τμήμα Δασών ανακήρυξε τον Τρέμιθο (Pistacia Atlantica, Πιστακιά η Ατλαντική), ως "Δένδρο της Χρονιάς 2005".


Πηγές:
1. "Δέντρα και Θάμνοι στην Κύπρο", έκδ. Ίδρυμα Α. Γ. Λεβέντη - Φιλοδασικός Σύνδεσμος Κύπρου, Λευκωσία 2002.
2. "Δέντρο της Χρονιάς 2005, Τρέμιθθος", Ενημερωτικό Φυλλάδιο Τμήματος Δασών.

----------------

Πληροφορίες για τον "Αιωνόβιο Τρέμιθο της Απαισιάς" μπορείτε να αντλήσετε στην ιστοσελίδα "Τα Αιωνόβια Δένδρα της Κύπρου": "Απαισιά, Τρέμιθος - Το αρχαιότερο δένδρο της Κύπρου"